Winnaars Archiprix Nederland 2013 bekendgemaakt

 
foto's Hans Krüse

De stichting Archiprix presenteert jaarlijks de beste afstudeerplannen van de Nederlandse masteropleidingen op het gebied van de architectuur, stedenbouw en landschapsarchitectuur. Op 22 juni 2013 maakte juryvoorzitter Enno Zuidema de winnaars van de editie 2013 bekend in de Hofpoort in Rotterdam.

De jury bestaande uit Helena Casanova, Patrick Mc Cabe, Marnix van der Meer, Arthur Wortmann en Enno Zuidema selecteerde uit 27 inzendingen de volgende plannen voor een prijs:

Eerste prijs
Pas-de-Deux, ontworpen door Tara Steenvoorden, Academie van bouwkunst Amsterdam, architectuur

Gedeelde tweede prijs
The Wall, ontworpen door Jasper Nijveldt, Technische Universiteit Delft, faculteit bouwkunde, stedenbouw

Wat de pot schaft, ontworpen door Niels Groeneveld, Technische Universiteit Eindhoven, faculteit bouwkunde, architectuur

Eervolle vermelding
Zutritt Verboten, ontworpen door Ricky Rijkenberg, Academie van bouwkunst Amsterdam, architectuur

Algemene opmerkingen van de jury
De jury is gevraagd om vanuit haar positie in de beroepspraktijk te reflecteren op de selectie van de beste afstudeerplannen van het afgelopen onderwijsjaar. Deze notities zijn dan ook vooral te lezen als kritische opmerkingen met betrekking tot de staat van het Nederlandse ontwerponderwijs en de focus van de opleidingen. Het commentaar is uiteraard gebaseerd op een selectie van het totaal aan afstudeerplannen, zij het wel de toplaag.

Hoge kwaliteit
Het niveau van de inzendingen voor de Archiprix 2013 ligt erg hoog. De meeste plannen zijn compleet, goed gepresenteerd en gaan vergezeld van een goede verantwoording. In een aantal gevallen is er sprake van prachtige boekwerken.

Innovatie ontbreekt
In het algemeen zijn de ontwerpen traditioneel. Enkele afstudeerders streven wel naar vernieuwing, maar in veel ontwerpen komt dat (nog) niet tot uitdrukking in innovatieve plannen die een nieuw perspectief op het vakgebied openen. Er is bovendien weinig sprake van open strategieën die het ontwerp op een hoger niveau kunnen tillen, veel plannen betreffen een concreet, gedefinieerd object. Dit zou overigens goed kunnen samenhangen met de eindtermen van de opleidingen.

Relevante thema's
In de plannen komt een breed scala aan thema's aan de orde die relevant zijn voor de ontwikkeling van het vakgebied. Krimp is als thema ruim vertegenwoordigd. Dat geldt ook voor hergebruik, zelfbouw en gebruikersparticipatie. De aandacht voor deze thema's levert een waaier aan mooie voorbeeldprojecten op die een waardevolle bijdrage aan de discussie op de betreffende actuele thema's kunnen leveren.

Overlappende vakgebieden
Er is sprake van een sterke overlap tussen de disciplines. Veel plannen bestrijken meerdere schaalniveaus en ontlenen een deel van hun kwaliteit aan het feit dat ze zich niet alleen concentreren op het eigen vakgebied.

Begeleiding vanuit de opleiding
Bij een aantal projecten lijkt de schaal het afstudeerplan in de weg te zitten, ze is te groot om volledig te kunnen omvatten. De opleidingen zouden daarop  beter op kunnen sturen, te meer omdat opgaven van een dergelijke schaal in de praktijk minder relevant worden.
Daarnaast valt op dat een scherpe definitie van de opgave voor veel afstudeerders lastig is. Ook daaraan zouden de opleidingen meer aandacht kunnen besteden.Het afstuderen is het moment bij uitstek dat een ontwerper zijn of haar kunnen laat zien. De opleidingen moeten dat faciliteren, een goed afstudeerproject geeft immers ook een beter beroepsperspectief.

Eerste prijs

Tara Steenvoorden, Pas-de-deux, (architectuur)
Uit het juryrapport: De herbestemming tot Nationale balletschool van het Paleis van Justitie aan de Prinsengracht in Amsterdam levert een overtuigend resultaat op. Het prachtig uitgevoerde rapport bevat een zeer goede toelichting. De rijke geschiedenis van het complex die begint in de zeventiende eeuw toen het als weeshuis gebouwd werd en waarin in 1825 de rechtbank gehuisvest werd, is uitgebreid onderzocht. Met het uitmuntende ontwerp slaagt de ontwerper er in om een combinatie van de nieuwe functie en het bestaande gebouw te realiseren die bijzonder wordt door het ontstaan van nieuwe ruimten en belevingen in het complex. De bedoeling om de beweging door de ruimte en de beweging van de dans tot hun recht te laten komen in het ontwerp is geslaagd. Er is niet gekozen voor één krachtige ingreep of een contrasterende aanpak van oud en nieuw. De ontwerper is helemaal in het gebouw gekropen en heeft op professionele wijze een consistente eenheid ontworpen. Het ontwerp is mooi en eenvoudig gematerialiseerd en er is een prachtige ruimtelijkheid gecreëerd.

Gedeelde tweede prijs

Jasper Nijveldt, The Wall, (stedenbouw)
Uit het juryrapport: Het stedenbouwkundig plan presenteert een strategie om de groei van met name Chinese steden te sturen. De strategie is bedoeld om de kwaliteit van de stedelijke omgeving voor de bevolking te optimaliseren en een duurzame groei te realiseren. Het ontwikkelde model voorziet in een sterk verdichte stadsrand. In het geval van de voorbeelduitwerking vormt een zone van 1 kilometer breed en 300 kilometer lang een muur om de stad. Binnen het concept van de muur is een gedetailleerd stedenbouwkundig plan uitgewerkt. Het concept van de muur sluit mooi aan bij de Chinese traditie van ommuurde steden en biedt een uitstekend uitgangspunt voor het bereiken van de gestelde doelen. De wijze waarop het vernieuwende plan de Chinese dynamiek benadert is zeer interessant. Het concept lijkt niet alleen een adequaat antwoord te formuleren op de onstuimige groei, het is eveneens een goede strategie om het omringende platteland te beschermen. Door te reageren op lokale condities ontstaat een gedifferentieerd plan. De uitwerking toont aan dat het concept een kwalitatief hoogwaardige woonomgeving mogelijk maakt. Het plan is indrukwekkend in zijn compleetheid. Alle schaalniveaus, van de miljoenenstad in zijn geheel tot en met het niveau van de straat is meegenomen in de gedifferentieerde aanpak waarbij integraal allerlei relevante aspecten zijn meegenomen zoals groei, duurzaamheid, de potenties van verschillende gridsystemen et cetera. Het plan presenteert al met al een overtuigende strategie om stedelijke groei te benaderen. [….] Het plan stelt een actuele en zeer relevante problematiek aan de orde en stuurt met de ontwikkelde strategie de discussie over de groei van de stad in zijn algemeenheid aan. Het fascinerende project start vanuit de juiste premissen. Door de groei van de stad op elke specifieke locatie te relateren aan de plaatselijke context en de ondergrond van het terrein ontstaan hoogwaardige milieus. De indrukwekkende uitwerking toont aan dat op alle niveaus een hoge verblijfskwaliteit wordt gehaald.

Gedeelde tweede prijs

Niels Groeneveld, Wat de pot schaft - een lokale keuken voor een mondiale gemeenschap, (architectuur)
Uit het juryrapport: In een leegstaande boerderij in het Friese terpdorp Wanswerd wordt op zorgvuldige wijze een lokale keuken gehuisvest. Op de plaats van voormalige bijgebouwtjes zijn een materieelschuur en een gastenverblijf ontworpen. In een uitgebreid onderzoek, waarvan verslag wordt gedaan in een goed geschreven rapport, komen alle relevante vragen die de opgave aansnijdt aan bod. Het plan beoogt in aansluiting op de lokale omstandigheden en in samenwerking met de betrokken bewoners een nieuwe economische functie te ontwikkelen voor het wegkwijnende traditionele kleinschalige agrarisch bedrijf. Er wordt gekozen voor een kleinschalige toeristische functie die past bij het idyllische karakter van het dorp. De goede ambities worden in het consistente plan volledig waargemaakt. Op intelligente en eigenzinnige wijze wordt de studie, waarin onder meer het werk van Caminada wordt geanalyseerd, vertaald naar een ambachtelijk ontwerp. Het plan wordt op allerhande manieren verankerd in de context. Dat geldt zowel voor de functie als voor het ruimtelijk ontwerp. Het ontwerp sluit qua karakter uitstekend aan op de bestaande bebouwing en het karakter van het dorp. Tot op detailniveau is het plan goed doorgewerkt. Van het rapport tot en met de prachtige presentatie en de mooi gemaakte maquettes wordt het poëtische plan gekenmerkt door een hoge mate van consistentie.

Eervolle vermelding

Ricky Rijkenberg, Zutritt Verboten, (architectuur)

Uit het juryrapport: Het fascinerende ontwerp voor een vergankelijke toren in Wenen is bedoeld om onzichtbare lagen in de stad voelbaar te maken en als een tijdcapsule een ondergrondse wereld te ontsluiten met al haar verhalen en mythes. Het plan is geïnspireerd op de Flaktürme die in de Tweede Wereldoorlog in de stad gebouwd werden en als betonnen reuzen nog steeds in het stadslandschap staan. De ontwerper slaagt er op overtuigende wijze in om met het poëtische plan de beschouwer te intrigeren en de nieuwsgierigheid op te wekken naar de achterliggende verborgen wereld. Het eenvoudige ontwerp gaat vergezeld van een mooi boek met een goed onderzoek naar alle mogelijke aspecten van de onzichtbare stad. Het plan is imaginair erg sterk. De toren vormt een mooi symbool in de stad voor de onzichtbare wereld die het ontsluit. Het ontwerp is echter niet realistisch, ondanks de sterke architectonische component neigt het plan naar autonome kunst. Het is daardoor een paradoxaal plan, de fascinatie voor het collectieve geheugen, het onzichtbare wordt vertaald naar een nieuw imaginair bouwwerk.

Publicatie

Archiprix Nederland 2013. De beste Nederlandse afstudeerplannen. The best Dutch graduation projects, red. Henk van der Veen, grafisch ontwerp Arthur Roeloffzen, nai010publishers,  Nl/Eng, p. 104, ISBN 978-94-6208-041-6, € 24.50